Reja:
1. Sab'ai sayyor dostoni haqida umumiy ma'lumot
2. Alisher Navoiyning hayot yo'li
3. Dostonning tavsifi
Sab'ai sayyor dostoni haqida
Sab'ai sayyor - Alisher Navoiyning 1484-yilda yozgan mashhur Hamsa asaridagi dostonlardan biri. Bu doston oshiqona sarguzasht ruhida yaratilgan bo'lib, 38 bobdan iborat va 5000 dan ortiq baytni o'z ichiga oladi. Asar Sharqda keng tarqalgan Bahrom Go'r afsonasiga asoslanadi. Bu afsona Eronning Sosoniylar davridagi hukmdori Bahrom V (420–438-yillarda hukmronlik qilgan) nomi bilan bog'liq. U go'r (yovvoyi eshak) va qulon ovlashni juda yaxshi ko'rgani uchun Bahrom Go'r deb mashhur bo'lgan.
Bu afsonani yozma adabiyotga birinchi bo'lib Firdavsiy kiritgan. Keyinchalik Nizomiy Ganjaviy, Xusrav Dehlaviy kabi shoirlar ham ushbu mavzuda asarlar yozganlar. Alisher Navoiy esa bu tajribalarni umumlashtirib, o'ziga xos mukammal va original doston yaratdi. Sab'ai sayyor Sharq adabiyotidagi Bahrom va Gulandom, Bahromnoma yoki Haft manzari Bahrom kabi nomlar bilan mashhur bo'ldi.
Doston an'anaga ko'ra, hamd (Allohga hamd), munojot (duo) va na't (Payg'ambarga madh) bilan boshlanadi, so'ngra asosiy voqealar bayon etiladi. Hamsadagi boshqa dostonlardan farqli o'laroq, bu asarda hikoya ichida hikoya usuli qo'llanilgan. Asosiy syujet Bahrom va Dilorom voqealariga qurilgan bo'lib, bu hikoya ichida yana 7 ta alohida hikoya keltiriladi. Bu hikoyalar asarning umumiy yo'nalishi bilan chambarchas bog'langan holda, bir butun badiiy asarni tashkil etadi. Shu bilan birga, har bir hikoya mustaqil mavzuga ega bo'lib, o'sha davr xalq hayoti, tinchlik, adolat, vatanparvarlik, sevgi va ma'rifat kabi muhim g'oyalarni yoritadi. Munofiqlar va zolimlar esa qoralanadi.
Dostonning qisqacha mazmuni
Bahrom - yetti iqlim shohi. Bir kuni ov paytida u Moniy ismli musofirni uchratadi. Moniy unga Xitoyning go'zal qizi Dilorom haqida gapirib, uning o'zi chizgan suratini ko'rsatadi. Bahrom bu suratni ko'rib, qizga telbalarcha oshiq bo'lib qoladi. Xitoydan bir yillik xiroj evaziga Diloromni saroyga olib keladi. Ammo qizga shunchalik berilib ketadiki, mamlakat ishlarini unutadi. Mastlik va aqlsiz sevgi tufayli sevgilisidan ham ayriladi va o'zini yolg'izlikka uradi.
Ichidagi alam va sog'inchdan xalos bo'lish uchun Bahrom yetti iqlim shohi sifatida yetti xil rangdagi yetti qasr qurdiradi. Har kuni bir qasrda bir musofirdan hikoya tinglaydi va shu orqali asta-sekin o'ziga keladi. Nihoyat, yettinchi kuni oq qasrda Diloromning daragini eshitib, uni topadi. Ammo yana o'zini ov va aysh-ishratga berib yuboradi. Bir kuni ov paytida u va uning butun davlati yer yutib yuboradi.
Navoiyning maqsadi va asarning o'ziga xosligi
Navoiy Bahrom obrazida oshiqona hislar va shohlik mas'uliyatining bir-biriga mos kelmasligini ko'rsatgan. U asar voqealarini Xuroson va Movarounnahr hayoti bilan bog'lab, unga o'zbekona ruh bag'ishlagan. Sab'ai sayyordagi voqealar va qahramonlarning xatti-harakatlari yuksak badiiy mahorat bilan tasvirlanadi.
Navoiydan keyin bu dostonning turli variantlari ham paydo bo'ldi. Masalan, Sayqaliyning Bahrom va Gulandom, N. Sitsishvilining Bahromguriani dostonlari, K. Yashinning Mehr va Suhayl musiqali dramasi, K. Yashin va M. Muhamedovning Dilorom operasi librettosi, G'aribiyning Shoh Bahrom va Dilorom, Umar Boqiyning Qissai haft manzari Bahrom va Fozil Yo'ldosh o'g'lining Bahrom va Gulandom kabi asarlari shular jumlasidandir.