Xalqimizning yengilmas bahodiri — Alpomish timsolida biz Vatanimizni yomon ko‘zlardan, balo, qazolardan asrashga qodir, kerak bo‘lsa bu yo‘lda jonini ham fido qilishga tayyor bo‘lgan azamat o‘g‘lonlarimiz — bugungi alpomishlarning maʼnaviy qiyofasini ko‘ramiz. Ishonamizki, har bir avlod mana shu qaqramonlik dostonini asrab- avaylab kelgusi avlodlarga yetkazadi. Bu qahramonlik eposini kuylab, uni qalbiga, shuuriga jo qilgan millatni esa qech qanday kuch yenga olmaydi.
Islom KARIMOV
Tarixi necha-necha ming yillarga borib taqaluvchi Surxon vohasi mustaqillik tufayli haqiqiy chamanzorga, mislsiz obod maskanga aylandi. Hunarmandchilikning, xalq amaliy sanʼati va og‘zaki ijodining beqiyos namunalari yaratilgan voha sifatida jahonga tanildi. Bir so‘z bilan aytganda, Surxondaryo ilm-fan rivojlangan, yuksak madaniyat shakllangan, milliy qadriyatlar bor go‘zalligini namoyon etuvchi makon sifatida dunyoga bo‘y ko‘rsatdi. Chunki qisqa fursatlarda ko‘rkam meʼmoriy obidalar yonida salobatli zamonaviy inshootlar, maʼmuriy-madaniy imoratlar qad rostladi. Odamlarning yashash va mehnat qilish sharoitlari tubdan yaxshilandi. Mamlakatimizda olib borilayotgan keng qamrovli islohotlar natijasida ishlab chiqarish surʼati oshib, sifat har jihatdan yaxshilandi. Kundalik turmushimizga ilg‘or texnologiyalarning dadil kirib kelganligi, barcha sohaparni modernizatsiyalashga alohida ahamiyat qaratilayotganligi ana shunday muvaffaqiyatlar garovi bo‘ldi.
Ayni paytda milliy qadriyatlarni, asriy anʼanalarni yangicha ruh bilan qayta tiklab, hayotga qaytarish ishlari muhim tarbiyaviy omil qilib olindi. Shu maqsadda xalq og‘zaki ijodining eng yorqin hamda noyob, sermazmun namunalari, milliy folklorning asl durdonalari qayta yaraqlab, odamlar qalbini nurafshon eta boshladi. Ana shunday anʼanaviy qadriyatlar orasida Surxon baxshichilik maktabi mahsuli bo‘lmish ko‘plab dostonlar ham bor. Ayniqsa, vatanparvarlik va mardlikni, jasurlik hamda jasoratni, tug‘ilgan yurtga sadoqat tuyg‘ularini tarannum etuvchi “Alpomish” dostoni milliy o‘zlikni tiklash borasida olib borilayotgan maʼnaviy-tarbiyaviy ishlarda ulug‘ ahamiyat kasb etdi.
Haqiqatan ham xalqning zukko dahosi bilan yaratilib, millatning ezgu orzu umidlarini, armonlarini, intilishlarini, jasorati va mardligini tom maʼnoda o‘zida mujassam etgan “Alpomish” dostoni bugungi avlodni vatanparvarlik, millatga sadoqat ruhida tarbiyalashda muhim vositalardan biri bo‘lmokda. Chunki bu dostonda kuylangan xalq qahramoni timsoli yoshlar qalbiga ilhombaxsh nur taratmokda. Ularning maʼnaviyatini boyitishda ibrat namunasi bo‘lib xizmat qilmoqda.
Mamnuniyat bilan qayd etish kerakki, “Alpomish” dostonini xalqaro YUNESKO tashkiloti jahon maʼnaviy mulki sifatida tan oldi. Prezidentimiz tashabbuslari bilan ulkan tarbiyaviy ahamiyatga ega ushbu doston yaratilganligining 1000 yilligi mamlakatimiz miqyosida keng nishonlandi. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining maxsus qarori eʼlon qilindi. Shu munosabat bilan janub gavhari hisoblangan Termiz shahrida bo‘lib o‘tgan tantanali tadbirda tadbirda muhtaram Yurtboshimizning ishtirok etganligi qalblarga zo‘r iftixor baxsh etdi. Eng muhimi esa, ana shu yubiley munosabati bilan “Alpomish” dostoni to‘la nusxada, yaʼni akademik nashr sifatida chop etildi. Shu bilan birga, xalq og‘zaki ijodining bu betakror namunasi xorijiy tillarga o‘girish ishlari boshlandi.
Prezidentimizning har birimizga ibrat bo‘ladigan ajoyib fikrlari bor. Yurtboshimiz shunday deydilar: “Tabiiyki, barcha ezgu niyatlarimizning markazida farzandlarimizni ham jismoniy, ham maʼnaviy jihatdan sog‘lom qilib o‘stirish, ularning baxtu saodati. farovon kelajagini ko‘rish, dunyoda hech kimdan kam bo‘lmaydigan avlodni tarbiyalash orzusi turadi”. Mamlakatimiz rahbari aytgan bu so‘zlar zamirida juda chuqur maʼno mujassam. Zero, biz milliy qadriyatlarimizni, demak, o‘ziga xos anʼanalarimizni, betakror urf-odatlarimizni, beqiyos udumlarimizni tiklamay, ularda aks etgan maʼno-mazmunni yoshlar ongiga yetkazmay turib, maʼnaviyatni shakllantira olmaymiz. Inson maʼnaviyati esa milliy qadriyatlarga samimiy hurmat uyg‘otilgandagina, ijobiy samarasini beradi. Shu maʼnoda olib qaraganda, xalqona ohanglarda yaratilgan “Alpomish” dostoni nafaqat o‘zbek xalqining, umuminsoniy qadriyatlarni ham baralla tarannum etuvchi og‘zaki ijod munasidir. Bu doston asrlar sinovidan o‘tib kelayotganligining qanchadan-qancha davr va zamonlar osha odamlarga kuchli ruhiy madad ham maʼnaviy mador bag‘ishlab kelayotganligining sababi ham shunda.
Eslatmoq o‘rinliki, bu doston bir paytlar deyarli unutilayozgan edi. Faqatgina to‘ylarda taniqli baxshilar tomonidan kuylanardi. Endilikda esa, u turl variantlarda yozib olinib, ko‘p nusxalarda kitob holida qayta-qayta nashr etildi. Shu doston asosida badiiy filmlar, sahna asarlari yaratildi. Shu tariqa, bu paytga qadar maʼlum bir doiralardagina do‘mbira jo‘rligida kuylanib kelingan “Appomish” dostoni, chin maʼnoda ommalashib ketdi.
Olimlarning eʼtirof etishicha, hozirgi kunda ushbu dostonnin qirqdan ortiq varianti mavjud. Quvonarlisi shundaki, “Alpomish” dostonini mamlakatimizning turli hududlarida yashagan mashhur baxshilar bir umr kuylab o‘tganlar. Izlaridan yetishib kelayotgan shogirddariga ham o‘rgatganlar va shu yo‘l bilan dostonning umrboqiyligini taʼminlaganlar. Bir so‘z bilan aytganda, avlodlardan — avlodlarga beminnat yetkazganlar.
Folklorshunos olimlarning taʼkidlashicha, “Alpomish” dostoni chinakam xalq poeziyasining, xalq og‘zaki poetik ijodining yorqin va mukammal namunasidir. Vatanparvarlik, xalqparvarlik, sof insoniy fazilatlar, pokiza muhabbat tuyg‘ulari birdek ehtiros bilan kuylanadigan bu dostonni yozib olish ishlari o‘tgan XX — asrning o‘ttizinchi yillarida boshlangan. Dostonni 1939 yilda yurtimizning taniqli shoiri, bahor va muhabbat kuychisi Hamid Olimjon ilk bor yozib olganligi fikrimizni tasdiqlaydi. O‘z davri uchun shoir H. Olimjon yozib olgan variant eng mukammal hisoblangan. Shundan keyin ham qator folklorshunoslar “Alpomish» dostonining turli variant va versiyalarini qog‘ozga tushirganlar. Lekin xalq og‘zaki ijodining bu ajoyib namunasini yana-da mukammallashgan, sayqallangan, ayni paytda, avval kuylangan variantlariga mos shaklini ko‘p yillardan buyon Surxondaryo baxshilari dostonchilik maktabining o‘ziga xosliklarini o‘rganib kelayotgan kamina, ushbu satrlar sohibi O‘zbekiston xalq baxshisi Xo‘shboq baxshi Mardonaqul o‘g‘lidan to‘liq holda yozib olishga muvaffaq bo‘ldim. Dostonning bu varianti har jihatdan puxtaligi, voqea kechadigan joylarning aniqligi, tasvirning hayotiy va tilining shiradorligi, Surxon vohasi odamlariga xos feʼl-atvorning, urf-odatlarning to‘g‘ri taʼriflanganligi bilan ajralib turadi.
Muhtaram Yurtboshimiz Islom Abdug‘aniyevich Karimov bundan bir necha yil avval, yaʼni 2009 yilning 25 avgustida Termiz davlat universiteti yangi binosining ochilishi marosimida qatnashish uchun vohamizga tashrif buyurgan edilar. Ana shu tashrif chog‘ida yoshlar bilan uchrashib, maʼnaviyat masalalariga alohida eʼtibor qaratgan edilar. Yoshlar bilan muloqotga kirishar ekan, Prezidentimiz viloyatimizning tarixi va bugungi kuni hamda ertasi to‘g‘risida so‘zlab, “Surxondaryo — etnografik makon” degan taʼrifni aytib o‘tgandilar. Shu bilan birga bu go‘zal vohaning o‘ziga xos qadriyatlari, urf-odatlari, anʼanalari boshqa hududlardan farq qilishini taʼkidlagandilar.
Keyingi yillar ichida Yurtboshimiz takliflaridan kelib chiqib vohamiz etnografiyasi, xapq og‘zaki ijodi, hunarmandchiligi, amaliy sanʼati namunalarini yana-da chuqurroq o‘rganish, targ‘ib qilish borasida talaygina samarali tadbirlar amalga oshirildi. Bu kabi muhim tarbiyaviy ahamiyatga molik ishlar, ilmiy izlanishlar va tadqiqotlar hamon izchillik bilan davom ettirilmokda. “Alpomish” dostonining yana-da takomillashgan variantining yozib olinishi, viloyatimizda xalq og‘zaki ijodini, xususan dostonchilikni, har jihatdan teranroq o‘rganish borasida qilinayotgan ibratli ishlarning biridir. Tabiiyki, bunday izlanishlar o‘zining sezilarli natijalarini bermokda. Yaqinda viloyatimizda nashr etiladigan “Surxon yoshlari” gazetasida eʼlon qilingan xabarga ko‘ra, endilikda bizning vohamizda kelinlar sepiga “Alpomish” dostonini ham qo‘shish urf bo‘la boshladi. Bu milliy qadriyatlarimizni tiklash, yoshlar maʼnaviy olamini boyitishda milliy dostonlarimizdan foydalanishning eng yorqin namunalaridan biridir.
Muhtaram Yurtboshimiz I. Karimovning iboralari bilan aytganda, ”Alpomish” — qahramonlik qo‘shig‘idir. Bu qo‘shiq kelajak avlodlarimizning tillarida ham doston bo‘lg‘usidir.